نگارش و دفاع از پایان‌نامه یکی از شرایط فراغت از تحصیل در دوره‌های تحصیلات تکمیلی‌ (کارشناسی ارشد و دکتری)است.پایان‌نامه درواقع گزارشی مفصل از پژوهشی مستقل است،که‌ با نظارت استادان راهنما و مشاور،از سوی دانشجو اجرا شده و در نهایت نوشته شده است.این‌ گزارش باید دارای مشخصاتی باشد که آن را ابتدا از نظر استادان راهنما و مشاور و سپس نزد هیئت داوران قابل قبول سازد.اما از آنجا که معمو لا پایان‌نامه نخستین کار تحقیقی مفصل و جدی دانشجویان است،اغلب آنان در انجام این کار با دشواری‌هایی مواجه می‌شوند.برای حل این‌ مشکلات،دانشجویان باید با فرایند تدوین و نگارش پایان‌نامه آشنا شوند،و از مهارت‌های لازم در این خصوص بهره‌مند باشند.بر این اساس،مقالهء حاضر با هدف ترسیم تصویری کلی از این فرایند، گام‌های اصلی آن را در ده مقوله طبقه‌بندی می‌کند،و نکاتی را در هر مورد مطرح می‌سازد.مراحل‌ مورد بحث در این مقاله عبارتند از:انتخاب موضوع،تدوین و نگارش پروپوزال،بررسی و مرور پیشینهء پژوهش،گردآوری و تحلیل داده‌ها،ارائهء یافته‌ها و تفسیر نتایج،نگارش متن اصلی،حضور در جلسهء دفاع،پس از جلسهء دفاع،اخلاق پژوهش،و سایر موارد(تعامل با استاد راهنما و موارد مشابه).هریک‌ از نکات مطرح شده در اینجا می‌تواند با جزئیات بیشتر بحث و بررسی شود،که به دلیل محدودیت‌ حجم مقالهء حاضر امکان پرداختن به همهء آنها میسر نیست.دانشجویان علاقه‌مند می‌توانند با مراجعه‌ به منابع این اثر جزئیات مربوط به هریک از موضوعات را مطالعه کنند.

"ازاین‌رو،تنها ارائهء متن پایان‌نامه شرط کافی برای احزار مدرک‌ کارشناسی ارشد و دکتری نیست و دانشجو باید در حضور داوران توانایی خود را دربارهء موضوع مورد پژوهش نشان دهد. در این مقاله فرایند نگارش پایان‌نامه و رساله در ده مقولهء اصلی طبقه‌بندی شده که عبارتند از:انتخاب موضوع،تدوین و نگارش‌ پروپوزال،بررسی و مرور پیشینهء پژوهش،گردآوری و تحلیل داده‌ها،ارائهء یافته‌ها و تفسیر نتایج،نگارش متن اصلی،حضور در جلسهء دفاع،پس از جلسهء دفاع،اخلاق پژوهش،و سایر موارد(تعامل با استاد راهنما و موارد مشابه). نکات مربوط به تدوین و نگارش پروپوزال(طرح پژوهش) (به تصویر صفحه مراجعه شود) جست‌وجو در منابع و تدوین پیشینهء پژوهش بی‌تردید هیچ پژوهشی در خلأو بدون ارتباط با سایر مطالعات انجام نمی‌شود،و همواره هر محقق باید به‌نحوی پیوند تحقیق خود را با سایر تحقیقات نشان دهد. نکات مربوط به نگارش متن اصلی پایان‌نامه (به تصویر صفحه مراجعه شود) حضور در جلسهء دفاع در اغلب دانشگاه‌های دنیا دانشجویان تحصیلات تکمیلی موظفند پس از اتمام نگارش پایان‌نامه،آن را به دانشگاه تحویل دهند و پس‌ از تعیین داور یا داوران پایان‌نامه در جلسه‌ای رسمی حضور یابند،و ضمن ارائهء گزارشی شفاهی از کار خود،به پرسش‌های داوران و پرسش‌های احتمالی سایر حاضران پاسخ دهند. نکات مهم پس از برگزاری جلسهء دفاع (به تصویر صفحه مراجعه شود) اخلاق پژوهش نگارش پایان‌نامه به عنوان نخستین کار پژوهشی جدی دانشجویان فرصت خوبی برای تمرین اخلاق پژوهش است. نکات مربوط به تعامل با استاد راهنما و سایر موارد (به تصویر صفحه مراجعه شود) سخن پایانی آشنایی با اصول و مبانی تحقیق علمی یکی از اهداف اصلی آموزش عالی در مقاطع تحصیلات تکمیلی(کارشناسی ارشد و دکتری) است."